Kurban bayramı kaç yılda bir aynı güne denk gelir

Müslümanlar arasında dini maksatlarla kullanılan Hicri takvim dünyamızın mevsimlerine nazaran daima yerlerini değiştiren aylardan müteşekkil kameri bir takvimdir. Mesela Ramazan ayı bazen yaz mevsimine, bazen de kış mevsimine isabet eder. Zamanın Güneş takvimine göre hesap edilmesi adet olan Hristiyan memleketlerde bir Müslümana “Ramazan ayı Miladi takvimde hangi aya tekabül eder?” suali sorulduğunda, “Bu seneden seneye değişir ve asla muayyen bir aya tekabül etmez.” cevabı alınır ki bu, daima soru sahibinin hayretini mucip olur ve derhal meçhulü olan böyle bir mevzuda münakaşadan sarfı nazar eder. Kat'i bir netice almak arzusu ile seneleri aylara, haftalara ve günlere bölmek mecburiyetinde kalırsak hakikati bulmak ve kat'i bir Güneş (hatta Ay) senesi tespit etmek imkânsız olur. Zira Güneş senelik devrini 365 gün, 6 saat, birkaç dakika, birkaç saniye ve saniyenin küsuru kadar bir zaman zarfında tamamlar (Ay 11gün kadar evvel bu devri bitirir.) Bu küsurat teraküm ettiği zaman zorluklara sebebiyet verir. Böylece Julius Sezar tarafından tatbikine başlanmış olan Güneş takviminde 1582 senesinde 10 günlük bir fazlalık husule gelmişti ve Papa Gregorius'un takviminde yaptığı ıslahat sonunda 15 Ocak, 25 Ocak olarak değişti, “Hayatımızdan çalınmış” olan on günlük bu farkın İngiltere, Rusya ve İsveç tarafından kabulü ancak asırlar sonra olabilmiştir. Fakat takvim hala dört başı mamur değildir. Her dört senede bir 366 günlük bir artık sene olduğuna göre, dakika ve saniye küsuratının terakümüne mani olmak için 2000 senesinde daha girift bir metoda başvurmak icap edecektir. Her halde, 1378 Hicri yılı Ramazan 12 Martta başladığına göre, gelecek sene 29 Şubatta, müteakip sene de 18 Şubatta başlayacak ve bu böylece tevali edecektir. Ramazanın tekrar Mart ayı içine düşmesi de 33 sene sonra olacaktır. Bu halde de 1411 Hicri senesinde Ramazanın birinci günü ancak 18 Marta, 1412 senesinde 6 Mart 1992 tarihine tekabül edecektir (İlk Hicri yıl 16 Temmuz 622 de başlamıştır ve tekrar başlangıcının 16 Temmuz 1143 tarihine tekabülü için aradan asırlar geçmiştir). Şurası muhakkaktır ki, tabiatın sebep olduğu karışıklığı hünerli bir şekilde ortadan kaldıran Güneş yılının kabulü mevsimlere uygun düşmektedir. Şöyle ki, Ekvatorun kuzeyindeki memleketlerde, yani kuzey yarımkürede Aralık ayı daima kışa ve Temmuz ayı daima yaza isabet eder. Şu da muhakkaktır ki, Güneşin batışını müteakip gök kubbede beliren yeni ayın, aylara başlangıç ittihaz edilmesi de kolay bir usuldür. İşte bu sebepledir ki eskiler iki sistemi birleştirip bir Güneş- Ay takvimi kullanmışlardır. İslamiyet’ten evvelki zamanlarda Mekke'de Araplar her üç senede bir kendi tabirleriyle bir boş ay ilavesi suretiyle 13 aylık bir sene teşkilini adet edinmişlerdi. Ay senesi Güneş senesinden 11 gün kadar kısa olduğundan bu ameliye her üç senede bir yapılabiliyordu. Böylece Zilhicceyi müteakip Sefer, sonra Muharrem ve tekrar bir Sefer ayı ve Rebiyülevvel birbirini takip ediyordu. Rivayete göre, Yemen'de Kinda Kralı, İslam’dan evvel Mekke şehir devletinde bir “Takvim Nazırlığı” ihdas etmiş ve bu irsi nazırlık makamındakiler (ki Basra körfezinde oturan Tamim aşiretinden seçilirlerdi) her sene Mekke'de İslam öncesi Hac ziyareti zamanında gerekli tebliğlerde bulunurlardı. Bu hal birkaç yüzyıl devam etmiştir. Kinda’nın güneyde, Tamim aşiretinin doğuda olması ve Mekke'nin Arap yarımadasının batısında bulunması hadiselerin sadece Mekke'den değil, her taraftan tetkik edildiğini gösterir.

İLGA:

610 senesinde Peygamber Muhammed (S.A.S.) İslam dinini yaymakla vazifelendirilmişti ve 632 senesinde de vefat etti. O sene Ay ve Ay-Güneş ayları yine birbirine tetabuk etmişti. Bir sene evvelki boş ayın ilavesi aşağıdaki şekilde yapılmıştı:

Normal Ay Takvimi:                        Eski Mekke İlaveli Takvimi :

Zilkade ………………………………….. Zilhicce

Zilhicce………………………………….. Sefer [boş ay]

Muharrem……………………………….. Muharrem

Sefer……………………………..……… Sefer

Rebiyülevvel……………………………. Rebiyülevvel

Zilhicce ..………………………………… Zilhicce

Yukarıdaki son Zilhicce ayında Hz. Peygamber (S.A.S.) Veda Haccı için Mekke'ye gitmiş ve Mekke'nin eteklerinde kurulu olduğu Arafat dağındaki merasimde şu meşhur hutbeyi irad etmişti:

“Ey insanlar! Hakikat (Allah’ın sulh ve müsalemet ayları “eşhur’ulhurum” ortasına kutsal olmayan bir) ay ilavesi (nesi’)'de bulunma, küfürde ileri gitmektir; küfre sapanlar bu ilaveyle sapıtmışlardır. Onlar bu ayı bir sene helal bir sene haram telakki ederler. Bu, Allah’ın mukaddes (haram) kıldığı (aylarda) güya bir uygunluk temin etmek içindir. Onlar Allah’ın helal ettiğini haram, haram ettiğini helal ederler. Ve şüphesiz zaman, Allah’ın gökleri ve yeri yarattığı gündeki haline dönmüştür (yani katma aylı ve katmasız aylı sene bir mutabakat haline gelmiş vaziyettedir). Ve filhakika Allah’ın kitabında gökleri ve yeri yarattığı günde, Allah indinde ayların sayısı on ikidir. Bu on iki aydan dördü mukaddestir (haram aylar = Eşhur'ul-hurum), bunların üçü art arda biri ayrıdır yani bu, Z'ilkade, Zi'lhicce, Muharrem ve Şaban ile Cumada arasında bulunan Mudar Oğullarının Recep ayıdır. Tebliğ ettim mi? Şahit ol ya Rab!”

Hutbenin bu kısmını izah etmek için kısa bir açıklama yapmak icap eder. Arabistan’da İslamiyet’ten evvelki devirlerde bazı ayların kutsal sayılması dolayısıyla o aylarda kan dökmek günah addedilirdi. Birbirini takip eden üç mukaddes aydan sonra gelen «boş ay» ile dinsiz haydutlar yolcuları insafsızca soymaya başlar, hacca gidenlere işitilmedik eziyetler ederlerdi. Böylece ay ilaveleri anarşi içindeki memlekette yeni birçok kargaşalıkların kaynağı haline gelmişti. Ayrıca kuzey ve batı Arabistan'daki Mudar kabilesince Recep ayı haram ay olarak tanınmış öte taraftan doğu Arabistan'daki Rabi'a aşireti Ramazan ayını kutsal kabul etmişti. Bu kutsallıktan gaye yıllık pazar ve panayırların emniyetini temindi.

Takvim Reformunun Sebepleri:

Hz. Peygamberin hutbesinden alınan yukarıdaki kısım gösteriyor ki kendisi astronomi matematiğinin karışık neticelerinden malumattardı ve bu usulü bilhassa Hicri onuncu yılda ilga etti. Zira o sene bütün Arabistan Müslümanlığı kabul etmiş, memlekette yol kesme âdeti ve haydutluk da ortadan kalkmıştı. Öyleyse kameri takvimin vaz'ına ne lüzum vardı? Bu suale karşılık çeşitli cevaplar akla gelebilir:

1- Peygamber zirai vergilerle ticaret ve sair mevzulardaki vergileri birbirinden ayırmıştı. Bu «reform» memleketin mali işleriyle alakası olanlar tarafından bugün tamamen benimsenmiş iyi karşılanmıştır. Hükümetlerin mali yılsonuna doğru çektikleri sıkıntılar, vergi toplanıncaya kadar bütçedeki açıkları kapayabilmek için kısa vadeli krediler, sık sık başvurulan geçici tedbirler gibi çareler aranır. Mamafih İslam memleketlerinde devlet, zirai vergileri, gelir, ticaret, sanayi ve hayvan vergilerinden zaman itibariyle ayrı olarak toplar. Bu vergiler muayyen bir sene ayni zamana düşseler bile bu hal mütebaki senelerde tekrar zuhur etmez.

2- Ay ve Güneş takvimlerinin günlük ibadet vakitlerine hiçbir tesirleri yoktur. Fakat vergi ödeme zamanına müessir olur. Peygamberin söylediğine göre Müslümanlıkta verginin gayesi, parayı zenginlerden toplamak ve fakirlere dağıtmaktı. Zengin, yıllık vergisini verme hususunda 354 gün ile 365 gün arasında bir fark gözetmez. Bunu katiyen düşünmez bile. Zaten ay takviminin bir neticesi olarak evvelce verilen vergilerden çıkan netice şudur ki, her 33 senede bir, mükellef, normal 33 senelik vergiye ilave olarak bir senelik vergi daha ödüyordu. Ateist Rusya’da olsun, dine inanan Amerika’da olsun hiçbir maliye vekili hazinenin gelirini arttırmak için halk tarafından farkına varılmadan ihtiyaçları karşılayan böyle bir yolu muhakkak ki ihmal etmez. Daha fazla mali imkânlar daha çok ihtiyacı gidermek demektir.

3- Oruca gelince, bunda Ay takviminin direkt tesirleri vardır. Bir an için Güneş takviminin kabul edildiğini farz edelim. Mevsimlerin birisine daima Ramazan ayı isabet etsin. Ekvatorun kuzeyindekiler için kış demek, güneyindekiler için yaz demektir. Yine farz edelim ki Peygamber «Oruç kışın sonundadır» demiş olsun. Bu takdirde Fransa'da halk Şubatta, Arjantin'de ise Ağustosta oruç tutacaktır. Bütün ay oruç tutmuş bir Fransız Müslüman mesela Şubatın 27 sinde bir uçağa atlayıp Boenes Aires'e gitse kutlayacağı bir Şeker Bayramı bulamayacaktır. İşte bu halde, cemaatin birliği parçalanmış olacaktır. Bazı vicdansız mürailerin ekvatorun bir tarafından diğer tarafına geçerek ömürleri boyunca asla oruç tutmayacakları da düşünülebilir.

4- Farz edelim ki Peygamber “Şubat ayında oruç tutunuz” demiş olsun. Bu, Finlandiya ve Kazan (ki buraları çok soğuk bölgelerdir) Müslümanlarına, Şili (ki bu ayda müthiş sıcaktır) Müslümanlarına bir zulmet olur. Bir ömür boyunca her sene ayni eza... Ancak Ekvator civarında yaşayan halk memnun olacaktır. Fakat dindaşlar arasında böyle bir tefrik doğru olur mu? İslamiyet kürenin muayyen bir bölgesinde tatbik edilsin diye ortaya atılmamış ve fakat her şeyin üstünde mukadder kılınmış, her şeyin eşitliğini kabul etmiş, ırk, dil, renk ve mekân farkı tanımamıştır.

5- Oruç dini bir vecibe olduğu kadar, bir disiplindir ve meşakkate katlanmak hususunda bir tecrübedir. Dünyevi cephesini nazarı itibara alırsak Ramazanın mevsimden mevsime değişmesi, ferdi her mevsim şartları altında bu disipline alıştırır. Fert sıcak yaz mevsiminde olduğu gibi soğuk kış günlerinde de mahrumiyete katlanır. Bu devamlı değişme, ferdin sıhhati üzerinde müspet tesir icra eder ve günde birkaç öğün yemeğimizi durmadan hazmetmekle vazifelendirilmiş midemizin senelik tatilini yapmasına imkân verir. Oruçtan alınan sayısız manevi faydalar bir yana, Allah rızası için, Müslüman askerlerin harp ve muhasara zamanlarında yiyecek ve içeceğe karşı olan dayanıklıkları ve az bir gıdaya mukabil düşmana karşı gösterdikleri şiddetli mukavemet tarihen sabittir.

6- Ayni hal Hac için de varittir. Hac, Mekke'den daima ayni mevsime düşse idi, bu mevsim dünyanın diğer yarımküresindeki dindaşların dini vazifelerini ifa etmelerinde bir kolaylık sağlamazdı. Mesela ben Fransa'da tatilimi yaz aylarında yaparım. Mali durumumu sarsmadan başka bir zaman Hacca gitmem mümkün olmayabilir. (Aynı zamanda Kur’an’da şu da vardır: Ulu Tanrı, diğer dünyada olduğu gibi bu dünyada da bize iyiyi ver.) Ay takvimi dolayısıyla Haccın tatilimi geçirdiğim bir mevsime düşmesini intizar edebilirim. Buna mukabil, mesela sıhhatim dolayısıyla yazın çok sıcak olan Mekke'ye yaz tatilim esnasında gitmem mümkün olmayabilir. Bu takdirde birkaç sene bekleyebilirim.

Hülasa:

Hangi yönden bakılırsa bakılsın, Hz. Peygamber tarafından ortaya atılan ve yapılan takvim reformu beşer karakterine gayet güzel uymuş ve sadece bir bölge camiasının değil, fakat bütün dünya camiasının alaka ve ruhuna tetabuk etmiştir. Dedelerimizin gayretlerini şükranla karşılayalım. Şimdi Finlandiya'dan Ümit Burnu'na, Kanada'dan Arjantin'e, Mekke'den Çin'e, Amerika'ya, Avrupa'ya, Afrika'ya ve yine Mekke'ye kadar vüsatimiz var.

Allah’ım, bu kulunu koru, bütün milletleri himaye et. Allahümme salli Ala Muhammed.

Prof. Dr. Muhammed HAMİDULLAH

Kaynak: Bu yazı Hilal Dergisi'nin Ağustos 1965 tarihli 54. sayısında yayınlanmıştır.

Yaz oruç kaç yılda bir yaza gelir?

Ramazan her yıl neden 11 gün önce gelir?

Bayram her yıl kaç gün öne gelir?

2045 Ramazan Ayı Ne Zaman Başlıyor?