Hafif düzeyde zihinsel yetersizlik özel eğitim sınıfı

MEB’in hazırladığı taslağa göre hafif zihinsel engelli öğrenciler, akranlarıyla birlikte kaynaştırma ve bütünleştirme uygulamalarından daha etkin bir şekilde yararlanacak.

Milli Eğitim Bakanlığı, özel eğitime ihtiyacı olan bireylere yönelik eğitim imkânlarının artırılması ve daha etkin hale getirilmesi için özel eğitim kurumları ve rehberlik hizmetlerine ilişkin yönetmelik taslağı hazırladı. Bakanlık taslağı paydaşların görüşüne açtı. Görüşlerin alınmasının ardından yönetmelik yeniden gözden geçirilerek son hali verilecek. Taslakta, özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin akranlarıyla birlikte kaynaştırma ve bütünleştirme uygulamalarından daha etkin bir şekilde yararlanması amacıyla düzenlemeler yapıldı. Bu kapsamda hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan öğrenciler için ilkokul ve ortaokul kademelerinde artık özel eğitim okulu ve özel eğitim sınıfı açılmamasına karar verildi.

Böylece bu öğrenciler kaynaştırma ve bütünleştirme uygulamalarından yararlandırılarak akranlarıyla birlikte eğitim görmesinin sağlanması amaçlanıyor. Taslağa göre hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin gittiği okullara veya sınıflara yeni öğrenci kaydı yapılmayacak. Halen kayıtlı öğrenciler ise mezun oluncaya kadar eğitimlerini bu okullarda veya sınıflarda sürdürecek.

12 haftalık program

Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerden çeşitli nedenlerle okula hiç kayıt yaptırmamış olanların eğitim sistemine dahil edilmeleri ve eğitim imkânlarından yararlanmaları için tamamlama programı uygulamasına yer verildi. Bunun için ‘Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP)’ hazırlanacak. Program günlük 6 ders saati olmak üzere 12 haftada tamamlanacak. Programı bitiren öğrenciler ilkokulu tamamlamış sayılacak ve ortaokula kaydedilecek. Sınıf mevcutları en fazla orta veya ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olanlar için 8, otistik öğrenciler için 6 öğrenciden oluşacak.

Özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerden refakat edilmesine karar verilen bireyin, velisi veya vasisi ya da yazılı olarak yetkilendirdiği kişi ücretsiz taşıma hizmetinden yararlandırılacak.

Özel yetenekli öğrenciler

Özel yetenekli öğrencilerin velisi veya vasisinin eylül ayında yazılı talebi ve BEP geliştirme biriminin kararı doğrultusunda, her tür ve kademede birer defa olmak üzere sınıf yükseltme yapılacak. Rehberlik ve Araştırma Merkezleri’nde sunulan hizmetlere erişim artırılacak.

Yeni yönetmelikte kaynaştırma uygulamalarına yer verilse de, özel eğitimde, merkezde en az sınırlandırılmış ortam yerine daha çok ayrıştırmanın esas alındığı bir yapı hedeflendiğini görüyoruz.

Yazı: Avukat Jülide Işıl Bağatur

Yeni yönetmelikte eski adıyla alt sınıf olan özel eğitim sınıflarının açılması ve uygulama esaslarında da değişiklikler yapılmıştır. 2012 tarihli Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre okul öncesi kademesinde; yetersizliği olmayan akranlarıyla aynı sınıfta tam zamanlı kaynaştırma yoluyla eğitim alamayacak durumdaki özel eğitim ihtiyacı olan çocuklar için özel eğitim sınıfı açılabilir. İlkokul kademesinde; görme, işitme, zihinsel yetersizliği ya da otizmi olan öğrenciler için yetersizlik türü ve derecesine göre özel eğitim sınıfı açılabilir. Ortaokul ve lise kademesinde; zihinsel yetersizliği ya da otizmi olan öğrenciler için yetersizlik türü ve derecesine göre bu kademelerde özel eğitim sınıfı açılabilmesi söz konusu iken görme veya işitme yetersizliği olan öğrenciler için özel eğitim sınıfı açılmaz.

Lise kademesinde mesleki eğitim hizmeti veren ortaöğretim kurumları bünyesinde, hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler ile otizmi olan bireyler için özel eğitim mesleki eğitim merkezi programı uygulayan özel eğitim sınıfları; orta veya ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler ile otizmi olan bireyler için özel eğitim iş uygulama merkezi programı uygulayan özel eğitim sınıfları açılabilir.

Okul ve kurumlarda, uygulanacak eğitim programı temel alınarak iki tür özel eğitim sınıfı oluşturulur; bulunduğu okulun veya kurumun eğitim programını uygulayan özel eğitim sınıfları (m.26)  ve bulunduğu okulun veya kurumun eğitim programından farklı bir eğitim programı uygulayan özel eğitim sınıfları (m.27).

07 Temmuz 2018 tarihli yönetmelikte ise yine uygulanan eğitim programları esas alınarak okulun tür ve kademesine göre özel eğitim sınıfları yeniden düzenlenmiştir. Buna göre ilköğretim programı uygulayan özel eğitim sınıfları (m.27) ve özel eğitim programı uygulayan özel eğitim sınıfları (m.28) iki tür özel eğitim sınıfları açılabilir. Özel eğitim sınıfı açılması sürecinde; yerleşim yerinde yönetmeliğin 27 nci ve 28 inci maddeleri doğrultusunda açılmış olan mevcut özel eğitim sınıflarının eğitim hizmeti verdiği kademe, sınıflara kayıtlı olan öğrencilerin yetersizlik türü, sınıfların kapasitesinin azami sayıya ulaşıp ulaşmadığı ve bu sınıflara taşıma yoluyla eğitime erişim sağlanıp sağlanamayacağı ile yerleşim yerinde bulunan özel eğitim okullarının öğrenci kapasitelerinin değerlendirilerek ihtiyaç olması halinde yeni bir sınıf açılması ile ilgili iş ve işlemler başlatılır.

Yeni yönetmeliğe göre ortaokul ve ilkokul seviyesinde ancak hafif düzeyde zihinsel engeli ya da hafif düzeyde otizmi olan öğrenciler için özel eğitim sınıflarının açılmasının mümkün olacağı belirtilmiştir. Yine imam hatip ortaokullarında özel eğitim sınıfları açılamaz. Görme ve işitme engelli öğrenciler için ise ancak ilkokul kademesinde özel eğitim sınıfı uygulaması mümkündür. Bu öğrenciler 5. sınıfta mutlaka tam zamanlı kaynaştırma yolu ile eğitim almak zorundadır. İlköğretim programı uygulayan özel eğitim sınıflarında ise aşağıdaki esaslara göre eğitim yapılır (m 27);

1. a) Aynı tür yetersizliği olan öğrencilere birleştirilmiş sınıf uygulaması ile eğitim yapılır.
2. b) Öğrenciler, ilköğretim programını takip ederler. Öğrencilerin takip ettikleri programlar temel alınarak BEP hazırlanır.
3. c) Sınıfların mevcudu en fazla 10 öğrenciden oluşur. Ancak otizmi olan öğrenciler için sınıf mevcutları en fazla 4’tür.

ç) Öğrenciler BEP geliştirme biriminin kararı doğrultusunda bazı dersleri ve sosyal etkinlikleri diğer akranları ile bir arada yaparlar.

1. d) Görme veya işitme yetersizliği olan öğrenciler için açılan sınıflarda birinci sınıftan dördüncü sınıfa kadar dersler özel eğitim öğretmeni tarafından okutulur. Ancak, yabancı dil ile din kültürü ve ahlak bilgisi dersleri, alan öğretmenlerince okutulur. Alan öğretmeni tarafından okutulan derslere özel eğitim öğretmeni ders işlenişine destek vermek üzere katılır.
2. e) Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği veya hafif düzeyde otizmi olan öğrenciler için açılan sınıflarda birinci sınıftan dördüncü sınıfa kadar ve beşinci sınıftan sekizinci sınıfa kadar dersler özel eğitim öğretmeni tarafından okutulur. İlkokulda açılan sınıflarda din kültürü ve ahlak bilgisi, ortaokulda açılan sınıflarda din kültürü ve ahlak bilgisi, görsel sanatlar, müzik ve beden eğitimi alanlarına ilişkin dersler ile meslek dersleri ilgili alan öğretmenleri tarafından okutulur. Alan öğretmeni tarafından okutulan derslere özel eğitim öğretmeni de ders işlenişine destek vermek üzere katılır.
3. f) İşitme yetersizliği, zihinsel yetersizliği veya otizmi olan öğrenciler için yabancı dil dersi zorunlu dersler arasında yer almaz. Bu öğrenciler merkezi sistem sınavında yabancı dil ders sınavından muaf tutulurlar.
4. g) Görme veya işitme yetersizliği olan öğrenciler için açılan özel eğitim sınıflarında görme veya işitme engelliler ilkokulları haftalık ders çizelgesi uygulanır. Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği veya hafif düzeyde otizmi olan öğrenciler için açılan özel eğitim sınıflarında bu engel türlerine göre hazırlanan haftalık ders çizelgesi uygulanır.

ğ) Bu sınıflar ders, teneffüs, yemek ve diğer etkinlik saatleri bakımından bünyesinde açıldığı okulda uygulanan programa uyarlar.

1. h) Görme yetersizliği olan öğrenciler için resim, şekil ve grafik içeren sorular kabartma olarak, betimlenerek veya bu soruların yerine eş değer sorular hazırlanarak değerlendirme yapılır.

Yeni yönetmeliğe göre okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve mesleki eğitim veren ortaöğretim kurumlarında özel eğitim programı uygulayan özel eğitim sınıfları açılabilir. Burada yarı zamanlı kaynaştırmanın kapsamı ilk iki kademede hafif zihinsel engelli öğrenciler ve hafif düzeyde otizmi olan öğrenciler için sınırlanarak son derece daraltılmış, ancak ayrı bir özel eğitim programı uygulanan okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve mesleki eğitim veren ortaöğretim kurumlarında özel eğitim sınıflarının açılabileceği öngörülmüştür. Ortaöğretim yani lise kademesinde örgün eğitimde MEB doğal gelişim gösteren çocuklara uygulanan eğitim programlarının okutulduğu okullarda özel gereksinimli bireyler için özel eğitim sınıfları açılmaz. Lise kademesinde sadece mesleki eğitimde ayrı bir özel eğitim programı uygulanan özel eğitim sınıfları açılabilir.

Bu sınıflarda eğitim hizmetlerinin yürütülmesinde aşağıdaki hususlar dikkate alınır:

1. a) Aynı tür yetersizliği olan öğrencilere birleştirilmiş sınıf uygulaması ile eğitim yapılır.
2. b) Sınıfların mevcutları oluşturulurken takip edilen özel eğitim programının uygulandığı okullardaki sınıf mevcutları esas alınır.
3. c) Yetersizlik türüne göre hazırlanmış özel eğitim programları uygulanır.

ç) Orta veya ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan öğrenciler ile orta veya ağır düzeyde otizmi olan öğrenciler için açılan sınıflarda ilköğretim kademesinde özel eğitim uygulama okulu haftalık ders çizelgesi; ortaöğretim kademesinde özel eğitim uygulama okulu (III. kademe) haftalık ders çizelgesi uygulanır.

1. d) Görme, işitme veya hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan öğrenciler ile hafif düzeyde otizmi olan öğrenciler için ortaöğretim kademesinde açılan sınıflarda özel eğitim meslek okulu haftalık ders çizelgesi uygulanır.
2. e) Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği veya hafif düzeyde otizmi olan öğrencilere ortaöğretim kademesinde özel eğitim sınıfı açılabilmesi için bu okullarda iş eğitimi ve meslek ahlakı dersi kapsamında okutulacak mesleki eğitim programlarının uygulanabileceği alan ve dalların olması zorunludur. Açılan sınıflara devam eden öğrenciler için okulda bulunan alanlar içinden tek bir alana yönlendirme yapılır. Aynı okulda birden fazla özel eğitim sınıfı bulunması halinde ise sınıflar için birden fazla alana yönlendirme yapılabilir.
3. f) Öğrencilerin başarılarının değerlendirilmesi, takip ettikleri programın uygulandığı özel eğitim okullarındaki değerlendirme ölçütlerine göre yapılır.
4. g) Okul öncesi kademesinde açılan sınıflarda etkinlikler okul öncesi öğretmeni ile özel eğitim öğretmeni tarafından okutulur.

ğ) İlkokul, ortaokul ve lise kademelerinde açılan sınıflarda dersler özel eğitim öğretmenleri tarafından okutulur. Ancak, ilkokullarda haftalık ders çizelgesinde yer alan din kültürü ve ahlak bilgisi ile diğer kademelerdeki din kültürü ve ahlak bilgisi, görsel sanatlar, müzik ve beden eğitimi alanlarına ilişkin dersler ile meslek dersleri ilgili alan öğretmenleri tarafından okutulur. Alan öğretmeni tarafından okutulan derslere özel eğitim öğretmenleri ders işlenişine destek vermek üzere katılır.

1. h) Bu sınıflar ders, teneffüs, yemek ve diğer etkinlik saatleri bakımından bünyesinde açıldığı okulda uygulanan programa uyarlar.

ı) Özel eğitim meslek okulu ve özel eğitim uygulama okulu (III. kademe) programını tamamlayan öğrencilere takip ettikleri eğitim programına uygun diploma (yönetmelik EK-8 veya EK-9) düzenlenir.

1. i) Öğrenciler BEP geliştirme biriminin planlaması doğrultusunda bazı dersleri ve sosyal etkinlikleri diğer akranları ile bir arada yapabilirler.
2. j) Görme yetersizliği olan öğrenciler için resim, şekil ve grafik içeren sorular kabartma olarak, betimlenerek veya bu soruların yerine eş değer sorular hazırlanarak değerlendirme yapılır.

İlk yazımızda da belirttiğimiz gibi 7 Temmuz 2018 tarihli yönetmelikte her ne kadar kaynaştırma bütünleştirme uygulamalarına yer verilse de, yönetmeliğin içeriğinde özel eğitimde merkezde en az sınırlandırılmış ortam ve kaynaştırma uygulamalarından uzaklaşıldığı, onun yerine daha çok ayrıştırmanın esas alındığı bir yapının hedeflendiği görülmektedir. “Ancak yapabileni kaynaştırabiliriz, yapamayanı mesleki eğitime yönlendiririz” mantığının yönetmeliğin hazırlanışında esas alındığı görülmektedir.

Yeni Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği ile ilgili yazımıza devam edeceğiz.

Hafif düzeyde zihinsel yetersizlik ne demek?

Özel eğitim sınıfı en az kaç kişi olmalı?

Özel eğitim Sınıfına kimler gider?

Hafif derecede zihinsel engelliler hangisini yapamaz?